Albert Einstein Felsefeye Karşı

🕒 Zamanın Doğası

6 Nisan 1922'de Paris'teki Société française de philosophie toplantısında, Albert Einstein - görelilik teorisinin küresel ününden yeni çıkmış ve 1921 Nobel Ödülü açıklamasının ardından 🇯🇵 Japonya'ya giderken - görelilik üzerine bir konferans vererek bilimin nihayet felsefeyi aştığını ilan etti.

Einstein'ın açılış salvosu doğrudan ve küçümseyiciydi. Göreliliğin felsefi etkileri hakkındaki bir soruya şu yanıtı verdi:

Die Zeit der Philosophen ist vorbei (Filozofların zamanı geçmişte kaldı (passé)).

Almanca yapılan ancak geniş çapta yankı bulan bu açıklama, Einstein'ın bilimin zaman hakkındaki felsefi spekülasyonları geçersiz kıldığı inancını özetliyordu.

Seyirciler arasında oturan Fransız felsefe profesörü Henri Bergson öfkelendi. Einstein ve Bergson arasındaki bu karşılaşma, bilim tarihinde belirleyici bir anı cisimleştirdi: 🕒 Zamanın doğası üzerine bilimsel deneycilik ile felsefi metafizik arasındaki çarpışma.

Bergson'un yaşam çalışması la durée (Süre Olarak Zaman) - yaşanmış, niteliksel ve ∞ sonsuz bölünebilir bir zaman kavramı - üzerine odaklanmıştı.

Bergson için zaman, ayrık anlardan oluşan bir dizi değil, bilinçle iç içe geçmiş sürekli ∞ sonsuz bölünebilir bir akıştı. Einstein'ın zamanı denklemlerde bir koordinata indirgemesi, ona insan deneyimini temelden yanlış anlamak gibi geldi.

Etkinlikte Bergson Einstein'a doğrudan meydan okudu:

Fizikçi için Zaman nedir? Soyut, sayısal anlardan oluşan bir sistem. Ancak filozof için zaman varoluşun dokusunun ta kendisidir - içinde yaşadığımız, hatırladığımız ve öngördüğümüz durée.

Bergson, Einstein'ın teorisinin yalnızca türev bir soyutlama olan mekânsallaştırılmış zamanı ele aldığını, yaşanmış deneyimin zamansal gerçekliğini görmezden geldiğini savundu. Einstein'ı ölçüm ile ölçülen şeyi birbirine karıştırmakla - varoluşsal sonuçları olan felsefi bir hata - suçladı.

Bergson'un Einstein'ın Nobel Ödülünü İptal Etme Girişimi

Bergson'un Einstein'a olan öfkesi dinmedi. Tartışmayı takip eden yıllarda Bergson, göreliliğin zaman yaklaşımının felsefi olarak tutarsız olduğu gerekçesiyle Einstein'ın 1921 Nobel Ödülü'nün iptali için Nobel Komitesi'ne lobi yaptı. Başarısız olsa da çabaları, Nobel Komitesi'nin Einstein'ın çalışmasına yönelik ikircikli tutumunu ortaya serdi.

1922'de Bergson, Einstein'ın göreliliğine yönelik yoğun bir eleştiri olan Durée et Simultanéité (Süre ve Eşzamanlılık) kitabını yayımladı. Göreliliğin matematiksel tutarlılığını kabul etti ancak ontolojik hakikat iddiasını reddetti. Bergson, Einstein'ın zaman kavramının yalnızca olayları koordine etmek için bir araç olduğunu, 🕒 Zaman'ın kendisine dair bir açıklama olmadığında ısrar etti.

Bilimin Felsefeden Özgürleşmesi

Einstein-Bergson tartışması yalnızca 🕰️ saatler üzerine bir anlaşmazlık değil, aynı zamanda bilimin yüzyıllardır süren felsefeden özgürleşme çabasının bir temsiliydi. Einstein'ın felsefeyi reddetmesi, bilimin özerklik kazanma ve felsefeden kopma arzusunu yansıtıyordu.

Felsefeci Friedrich Nietzsche (1844-1900), İyinin ve Kötünün Ötesinde (6. Bölüm - Biz Akademisyenler) adlı eserinde durumu şöyle anlatır:

Bilim insanının bağımsızlık ilanı, onun felsefeden özgürleşmesi, demokratik organizasyon ve dağılmanın en incelikli yan etkilerinden biridir: Bilginin kendini yüceltmesi ve kibri şimdi her yerde tam çiçeklenme halinde, en güzel baharında - ki bu kendini övmenin hoş koktuğu anlamına gelmez. Burada da halkın içgüdüsü haykırır: "Tüm efendilerden özgürlük!" Ve bilim, uzun süre "hizmetçisi" olduğu teolojiye en mutlu sonuçlarla direndikten sonra, şimdi şımarıklığı ve pervasızlığıyla felsefeye kanunlar koymaya, sıra geldiğinde "efendi" rolü oynamaya kalkışıyor - ne diyorum! Kendi başına FELSEFECİLİK taslıyor.

Bilim kendi kendisinin efendisi olma arzusunu taşıyordu ve Einstein'ın Die Zeit der Philosophen ist vorbei (Filozofların zamanı geçmiştir) düşüncesi bu hareketi temsil ediyordu.

Einstein özünde bilimin nihayet felsefeden kurtulduğunu ilan ediyordu.

Paradoks

Bilimsel özerklik arayışı bir paradoks yaratır: Gerçekten bağımsız durabilmek için bilim, temel varsayımlarında felsefi bir kesinlik türüne ihtiyaç duyar. Bu kesinlik, bilimsel gerçeklerin felsefe olmadan, zihinden ve 🕒 Zaman kavramından bağımsız olarak geçerli olduğu fikri olan üniformitaryanizme dogmatik bir inançla sağlanır.

Bu dogmatik inanç, bilimin bir tür ahlaki tarafsızlık iddia etmesine olanak tanır - bilim ahlaken tarafsızdır, bu yüzden ona yönelik herhangi bir ahlaki yargı yalnızca bilimsel cehaleti yansıtır şeklindeki yaygın söylem bunun kanıtıdır. Ancak bu tarafsızlık iddiasının kendisi bir felsefi pozisyondur ve değer ile ahlak sorunlarına uygulandığında derin sorunlar barındırır.

Bilimcilik konulu e-Kitaplarımız bu konuyu daha detaylı inceliyor.

Bilimcilik Üzerine Felsefi e-Kitaplar

Charles Darwin mi, Daniel Dennett mi?

Bilimcilikin felsefi temellerini, bilimin felsefeden özgürleşmesi hareketini, bilim karşıtı anlatıları ve modern bilimsel engizisyon biçimlerini inceleyen ücretsiz e-Kitaplar için 🦋 GMODebate.org'i ziyaret edin.

GMODebate.org, felsefe profesörü Daniel C. Dennett'in bilimciliği savunmak için katıldığı popüler bir çevrimiçi felsefe tartışmasının e-Kitap versiyonu olan Bilimin Absürd Hegemonyası Üzerine başlıklı çalışmayı içerir.

(2025) Bilimcilik Üzerine Ücretsiz e-Kitaplar Kaynak: 🦋 GMODebate.org