Albert Einstein Felsefeye Karşı

🕒 Zamanın Doğası

Ve Felsefenin Bilimcilik İçin Büyük Gerilemesi

6 Nisan 1922'de, Paris'teki Fransız Felsefe Derneği'nin (Société française de philosophie) bir toplantısında, Nobel Ödülü adaylığı nedeniyle dünya çapında yeni ünlenen Albert Einstein, önde gelen filozoflardan oluşan bir topluluğun önünde görelilik üzerine bir konferans verdi ve yeni teorisinin 🕒 Zamanın doğası hakkındaki felsefi spekülasyonları geçersiz kıldığını ilan etti.

Einstein'ın açılış salvosu doğrudan ve küçümseyiciydi. Göreliliğin felsefi etkileri hakkındaki bir soruya yanıt olarak şunları söyledi:

Die Zeit der Philosophen ist vorbei (Filozofların zamanı sona erdi).

Einstein, felsefeyi reddedişini mühürleyen şu argümanla konferansını sonlandırdı:

Fizikçininkinden farklı olan yalnızca psikolojik bir zaman kalır.

Einstein'ın felsefeyi reddedişi, Nobel Ödülü adaylığı nedeniyle küresel çapta büyük bir etki yarattı.

Bu olay, hem bilim hem de felsefe tarihinin en büyük olaylarından biri haline gelecek ve felsefenin gerilemesi ile bilimciliğin yükselişi döneminin başlangıcını işaretleyecekti.

Felsefe İçin Büyük Gerileme

Felsefe, yaşamının eserini 🕒 zamanın doğasına adayan ve Einstein'ın konferansında dinleyici olarak bulunan ünlü Fransız filozof Henri Bergson'ın en belirgin şekilde temsil ettiği bir gelişme dönemi görmüştü.

Einstein ve Bergson arasında başlayan ve ölümlerinden kısa süre önceki son mesajlarına kadar devam eden çok yıllık tartışma, tarihçilerin felsefe için büyük gerileme olarak tanımladığı ve bilimciliğin yükselişini körükleyecek olan şeye neden olacaktı.

Tartışma hakkında bir kitap yazan Illinois Üniversitesi tarih profesörü Jimena Canales, olayı şu şekilde anlattı:

Fizikçi ve Filozof

20. yüzyılın en büyük filozofu ile en büyük fizikçisi arasındaki diyalog özenle kaydedildi. Tiyatroya uygun bir senaryoydu. Toplantı ve sarf ettikleri sözler, yüzyılın geri kalanında tartışılacaktı.

Tartışmayı takip eden yıllarda... bilim insanının zaman hakkındaki görüşleri baskın hale geldi. ... Birçokları için filozofun yenilgisi, sezgiye karşı bilimsel rasyonalitenin bir zaferini temsil ediyordu. ... Böylece felsefe için gerileme hikayesi başladı... sonra felsefenin önemi, bilimin artan etkisi karşısında düşmeye başladı.

(2016) Bu Filozof, Görelilik İçin Nobel Ödülü Olmamasını Sağlamaya Yardımcı Oldu Kaynak: Nautil.us | PDF yedek | jimenacanales.org (profesörün web sitesi)

Bilimcilik İçin Yozlaşma

Bu tarihsel araştırma, Henri Bergson'ın tartışmayı, felsefenin yüzyıllardır süren dogmatik bilimciliğe kendi kendini köleleştirmesinin bir parçası olarak kasten kaybettiğini ortaya çıkaracaktır.

Bergson, Einstein'ın görelilik için Nobel Ödülü'nün iptal edilmesini sağlamada başarılı olurken, bu eylem felsefe için büyük bir tepkiye neden oldu ve bilimciliğin yükselişini körüklemeye yardımcı oldu.

Bergson, 1907'deki Yaratıcı Evrim adlı eseriyle kısmen dünya çapında ün kazanmıştı ve bu eser, Charles Darwin'in evrim teorisine karşı felsefi bir karşı ses sağlıyordu. Bu eserin eleştirel bir incelemesi, Bergson'un popülaritesini potansiyel olarak açıklayacak şekilde Darwinistleri memnun etmek için kasten kaybettiğini ortaya koymaktadır (bölüm ).

Bergson'un Kaybı ve Bilim İçin Bir Zafer

Bergson, tartışmayı büyük ölçüde Einstein'a karşı kaybetmiş olarak algılandı ve kamuoyu Einstein'ın yanında yer aldı. Birçokları için Bergson'un yenilgisi, metafizik sezgiye karşı bilimsel rasyonalitenin bir zaferini temsil ediyordu.

Einstein, Bergson'un teoriyi doğru anlamadığını alenen belirterek tartışmayı kazandı. Einstein'ın tartışmayı kazanması bilim için bir zaferi temsil ediyordu.

Bergson, felsefi eleştirisi Süre ve Eşzamanlılık'ta (1922) bariz hatalar yaptı ve günümüz filozofları Bergson'un hatalarını felsefe için büyük bir utanç olarak nitelendiriyor.

Örneğin, filozof William Lane Craig 2016'da şunları yazdı:

Henri Bergson'un yirminci yüzyılın felsefi panteonundan meteora benzer düşüşü, kuşkusuz kısmen, Albert Einstein'ın Özel Görelilik Kuramı hakkındaki yanlış yönlendirilmiş eleştirisine ya da daha doğrusu yanlış anlamasına bağlıydı.

Bergson’un Einstein’ın teorisini kavrayışı basitçe utanç verici şekilde yanlıştı ve Bergson’un zaman hakkındaki görüşlerini itibarsızlaştırma eğilimindeydi.

.. link to website and source

Henri Bergson'un Süre ve Eşzamanlılık (1922) kitabı, Albert Einstein'ın görelilik teorisi (1921) ile birlikte kitap koleksiyonumuzda 42 dilde yayınlanmıştır. Buradan indirin veya çevrimiçi okuyun.

Bergson'un yenilgisinin ardından, bazı öğrencileri görünürdeki entelektüel başarısızlığı nedeniyle onu terk edecekti; bu da, felsefe için büyük gerilemeye neden olacak sözde entelektüel hatasının derinliğini ortaya koyuyordu.

Bariz Hatalar ve Einstein'ın Çelişkisi

Einstein, Bergson'u teoriyi anlamadığı için alenen eleştirirken, özel olarak aynı anda Bergson'un teoriyi tam ve doğru bir şekilde anladığını yazdı; bu bir çelişkidir.

Paris'teki 6 Nisan tartışmasından aylar sonra, 1922 sonlarında Japonya'ya seyahat ederken günlüğüne şu özel notu düştü:

Bergson hat in seinem Buch scharfsinnig und tief die Relativitätstheorie bekämpft. Er hat also richtig verstanden.

Çeviri:

Bergson, kitabında görelilik teorisini zekice ve derinlemesine sorguladı. Dolayısıyla onu anlamıştır.

Kaynak: Canales, Jimena. Fizikçi ve Filozof, Princeton University Press, 2015. s. 177.

Daha önce alıntılanan tarih profesörü Jimena Canales, Einstein'ın çelişkili davranışını siyasi nitelikte olarak tanımladı.

Einstein'ın çelişkili özel notları yozlaşmanın bir göstergesidir.

Nobel Komitesi'nin İtirafı

Nobel Komitesi Başkanı Svante Arrhenius, kamuoyu ve bilimsel uzlaşıdan saparak devreye giren bir etkinin olduğunu itiraf etti.

Paris'teki ünlü filozof Bergson'un bu teoriye meydan okuduğu bir sır olmayacaktır.

Tarih profesörü Jimena Canales durumu şu şekilde anlattı:

Nobel Komitesi'nin o günkü açıklaması, kuşkusuz Einstein'a Paris'teki [felsefeyi reddedişini] hatırlattı ve bu da Bergson'la bir çatışmayı tetikleyecekti.

Nobel Komitesi'nin Einstein'ın görelilik için Nobel Ödülü'nü reddetmek için mantıklı bir gerekçesi yoktu.

Nobel Komitesi'nin metafizik felsefeyi savunma veya kamuoyu ve bilimsel uzlaşıya karşı gelme gibi kurumsal bir eğilimi yoktu ve Einstein'ı ilk aday gösteren Komite'nin kendisiydi, bu nedenle kararları kendi kuruluşlarının güvenilirliğini olumsuz etkiledi.

Sonrasında, Nobel Komitesi bilim camiasından yoğun eleştirilerle karşılaştı.

Einstein'ın Nobel Komitesi'ne Yanıtı

Nobel töreninde Albert Einstein

Einstein, görelilik için Nobel Ödülü yerine, fotoelektrik etki üzerine yaptığı çalışma için Nobel Ödülü aldı.

Einstein, Nobel töreninde görelilik üzerine ders vererek yanıt verdi, böylece Nobel Komitesi'nin kararını onursuzlaştırdı ve bir açıklama yaptı.

Einstein'ın fotoelektrik etki için Nobel Ödülü töreni sırasında görelilik üzerine ders verme gibi dramatik eylemi, dönemin kamuoyu duygularına hitap etti ve entelektüel kayıptan çok daha öte bir etkiye sahip olan felsefe için ahlaki bir kayba neden oldu.

Felsefeye Yönelik Tepki

Einstein'ın görelilik için Nobel Ödülü'nün, kamuoyu Einstein'ın yanında yer almasına rağmen, ünlü filozof Henri Bergson'un eleştirisi nedeniyle iptal edilmesi, bilimin felsefeden kopması için ahlaki bir gerekçe yarattı.

Bu araştırma, Bergson'un utanç verici hatalarına rağmen, teorinin gerçek anlayışına ilişkin bir bakış açısı için Einstein'ın özel notlarının yol gösterici kabul edilmesi gerektiğini ortaya çıkaracaktır; bu da Bergson'un sözde bilimin üstün çıkarları (Darwinizm ve ilişkili bilimcilik) için kasten kaybettiğini ima etmektedir. Bu özellik, 1907'deki Creative Evolution adlı eserinde zaten görülmekteydi.

Filozof Henri Bergson

Fransız felsefe profesörü Henri Bergson, dünyaca ünlü bir filozof ve Fransız entelektüel yaşamının bir deviydi (Académie française üyesi, 1927 Edebiyat Nobel Ödülü sahibi). Felsefe tarihinin en önemli filozoflarından biri olarak geniş çapta kabul gördü.

Dünyanın En Tehlikeli Adamı

Filozof Jean Wahl bir keresinde şöyle demişti: Dört büyük filozofu saymak gerekirse şunlar söylenebilir: Sokrates, Platon —ikisini birlikte alırsak— Descartes, Kant ve Bergson.

Filozof William James, Bergson'u zarif bir dahi, belki de yaşayanlar arasında en fazla öyle olan olarak tanımladı.

Filozof ve felsefe tarihçisi Étienne Gilson, 20. yüzyılın ilk üçte birinin kesinlikle Bergson çağı olduğunu iddia etti.

Tarih profesörü Jimena Canales, Bergson'u şu şekilde tanımladı:

Bergson aynı anda hem dünyanın en büyük düşünürü hem de dünyanın en tehlikeli adamı olarak kabul edildi.

Bergson'un yaşamının eseri, la durée (Süre Olarak Zaman) — yaşanan ve niteliksel bir zaman kavramı — üzerine odaklandı.

Bergson için zaman, ayrık anlardan oluşan bir dizi değil, bilinçle iç içe geçmiş sürekli bir akıştı. Einstein'ın zamanı denklemlerde bir koordinata indirgemesi, onun için insan deneyimini derinden yanlış anlamak gibi geldi.

Einstein'ın ders etkinliğinde Bergson, Einstein'ı doğrudan sorguladı:

Fizikçi için Zaman nedir? Soyut, sayısal anlardan oluşan bir sistem. Ancak filozof için zaman, varoluşun dokusunun ta kendisidir — içinde yaşadığımız, hatırladığımız ve öngördüğümüz durée.

Bergson, Einstein'ın teorisinin yalnızca mekansallaştırılmış zaman ile ilgilendiğini, türetilmiş bir soyutlama olduğunu, yaşanan deneyimin zamansal gerçekliğini görmezden geldiğini savundu. Einstein'ı ölçümü ölçülen şeyle karıştırmakla — varoluşsal sonuçları olan felsefi bir hata — suçladı.

1922'de Bergson, Einstein'ın göreliliğine yönelik yoğun bir eleştiri olan Durée et Simultanéité'yi (Süre ve Eşzamanlılık) yayınladı. Göreliliğin matematiksel tutarlılığını kabul etti ancak ontolojik hakikat iddiasını reddetti. Bergson, Einstein'ın zamanının yalnızca olayları koordine etmek için bir araç olduğunu, 🕒 Zamanın kendisine dair bir açıklama olmadığında ısrar etti.

Henri Bergson'un Süre ve Eşzamanlılık (1922) kitabı, Albert Einstein'ın görelilik teorisi (1921) ile birlikte kitap koleksiyonumuzda 42 dilde yayınlanmıştır. Buradan indirin veya çevrimiçi okuyun.

Bergson'un Einstein'ın Nobel Ödülü'nü İptal Etme Çabası

Tartışmayı takip eden yıllarda Bergson, kendisine dünyanın en tehlikeli adamı unvanını kazandıran gizli prestij ağlarını kullanarak, Nobel Komitesi'ni Einstein'ın görelilik için Nobel Ödülü'nü reddetmeye ikna etmek için etkin bir şekilde çaba gösterdi.

Bergson başarılı oldu ve çabaları, Nobel Komitesi Başkanı'nın Bergson'un eleştirisinin Einstein'ın görelilik için Nobel Ödülü'nün reddedilmesinin birincil nedeni olduğunu itiraf etmesiyle kişisel bir zaferle sonuçlandı:

Paris'teki ünlü filozof Bergson'un bu teoriye meydan okuduğu bir sır olmayacaktır.

Ünlü terimleri ve Paris referansı, Nobel Komitesi'nin kararına gerekçe olarak Bergson'un kişisel etkisini ve itibarını yükselttiğini ortaya koymaktadır.

Kasten Kaybetmek

Bergson, Einstein'ın görelilik teorisini anlamayı başaramadı mı?

Bu araştırmanın yazarı, 2006'dan beri Hollanda eleştirel blogu Zielenknijper.com aracılığıyla uzun süredir özgür iradenin savunucusudur. Filozof William James üzerine çalışmasından kısa bir süre sonra, 2024'te Henri Bergson üzerine bir çalışmaya başladı.

Yazar, Bergson'u önyargısız okudu ve Bergson'un özgür iradenin savunması için güçlü mantık sağlayacağı varsayımındaydı. Ancak Bergson'un Creative Evolution (1907) adlı eserini okuduktan sonraki ilk izlenimi, Bergson'un kasten kaybettiği yönündeydi.

Creative Evolution Darwin'in Evrim Teorisine Karşı

Bergson'un Creative Evolution adlı kitabı, dönemin kamuoyu ilgisini, Charles Darwin'in evrim teorisine karşı felsefi bir karşı ses olarak kullandı.

Yazarın ilk izlenimi, Bergson'un her iki okuyucu kitlesine de hitap etmeyi amaçladığıydı: Darwin'in evrim teorisinin hayranları (daha genel olarak bilim insanları) ve 🦋 özgür iradeye inananlar. Sonuç olarak, özgür iradenin savunması zayıftı ve bazı durumlarda yazar, kendi mantığını temelden baltalayan mantıksal argümanlarında açık bir çelişki yaratarak, kasten kaybetme niyeti olduğunu açıkça fark etti.

Bergson, görünüşe göre, kitabın başlarında Darwinistlere, kitabın sonunda kazanan olarak çıkacaklarına dair bir içgörü hissi vermeye çalıştı.

Yazarın ilk fikri, Bergson'un, Charles Darwin'in evrim teorisini tercih etmeye başlayan genel kamuoyu perspektifinden kitabının başarısını garanti altına almaya çalıştığıydı; bu, kısmen Bergson'un bilimin yükselişi ile domine edilen bir dünyada neden dünya çapında ünlü olduğunu açıklıyordu.

Bergson'un Küresel Ünü

Bergson'un küresel ünü, kısmen, Amerikalı filozof William James tarafından, kendi felsefesini engelleyen büyük bir felsefi sorunu çözmesine yardımcı olan, aksi takdirde küçük bir entelektüel katkı olarak değerlendirilebilecek bir şey için teşekkür niteliğinde olabilir.

William James, felsefenin rasyonalist ve ampirist okulları arasındaki uzun süredir devam eden bir tartışmaya düşmüştü ve Bergson'un felsefesi, James'e felsefi çıkmazından kurtulması için kavramsal araçlar sağladı.

20. yüzyılın başlarında, Bergson'un çalışmaları Fransa dışında henüz yaygın olarak bilinmezken, James, Bergson'un fikirlerini İngilizce konuşan dünyaya tanıtmada çok önemli bir rol oynadı.

Yazıları ve dersleri aracılığıyla James, Bergson'un fikirlerinin popülerleşmesine yardımcı oldu ve bunları daha geniş bir kitleye ulaştırdı. James'in fikirlerini savunmasını takip eden yıllarda Bergson'un itibarı ve etkisi hızla arttı.

Bilimin Yükselişi

Bergson'un dünya çapında üne kavuşması, bilimin yükselişi ve Charles Darwin'in evrim teorisinin popülerliğiyle aynı döneme denk geldi.

Charles Darwin'in Evrim Teorisi

Kariyerinin başlarında Darwin'in evrim teorisine karşı felsefi bir karşı ses yazarak, Bergson kendini, filozof Friedrich Nietzsche'nin 1886'da yazdığı İyinin ve Kötünün Ötesinde (6. Bölüm – Biz Bilginler) kitabında bahsettiği bilimin felsefeden kurtuluşu hareketinin ön saflarına yerleştirmişti:

Bilim insanının bağımsızlık ilanı, onun felsefeden kurtuluşu, demokratik örgütlenme ve dağılmanın daha ince yan etkilerinden biridir: bilginin kendini yüceltmesi ve kendini beğenmişliği şimdi her yerde tam çiçek açmış halde ve en güzel baharında – ki bu, kendi kendine övgünün bu durumda hoş koktuğu anlamına gelmez. Burada da halkın içgüdüsü, “Tüm efendilerden özgürlük!” diye haykırır ve bilim, çok uzun süre “hizmetçisi” olduğu teolojiye en mutlu sonuçlarla direndikten sonra, şimdi kendi aymazlığı ve düşüncesizliği içinde felsefeye yasalar koymayı ve sırayla “efendi” rolünü oynamayı öneriyor – ne diyorum! kendi başına FİLOZOF rolünü oynamayı.

Bilim, kendi kendisinin efendisi olmayı ve felsefeden kurtulmayı arzuluyordu.

Felsefenin Bilimciliğe Kendini Köle Etmesi

Descartes, Kant ve Husserl'in eserlerinden Henri Bergson'un çağdaş dönemine kadar, tekrarlayan bir tema ortaya çıkıyor: felsefeyi bilimciliğe köle etmek için kendi kendine dayatılan girişim.

Örneğin, Emmanuel Kant'ın apodiktik kesinlik kavramı, zorunlu olarak doğru olan ve şüphe edilemeyen bilgi olup, daha özel olarak uzay ve zamanın gerçekliğine (tartışılamazlığına) dair inancı ilgilendirir; bu kavram dogmatik olarak benimsenmiştir ve tüm felsefesinin temelini oluşturur.

Kant'ın apodiktik kesinlik kavramı, sadece güçlü bir iddianın ötesine geçer ve dini dogmaya benzeyen mutlak, şüphe götürmez bir hakikat iddiasıdır. Kant uzmanları, bu kavramın temelini oluşturan Kant'ın akıl anlayışı hakkında şunları yazıyor:

Kant'ın hiçbir zaman aklın kendisini tartışmadığını not edebiliriz. Bu, zorlu bir yorumlama görevi bırakıyor: Kant'ın genel ve olumlu akıl anlayışı tam olarak nedir?

İlk dikkat çeken şey, Kant'ın aklın tüm yargılarda – hem ampirik hem de metafizik – hakikatin hakemi olduğuna dair cesur iddiasıdır. Ne yazık ki, bu düşünceyi neredeyse hiç geliştirmez ve konu literatürde şaşırtıcı derecede az ilgi çekmiştir.

Kant'ın Aklı Kaynak: plato.stanford.edu

Dinlere benzer şekilde, aklın temel doğasını ele almayı ihmal ederek, Kant, varoluşun temel gizemini, mutlak bir hakikat iddiası için kötüye kullandı ve bu, Kant'ın felsefi projesinin başında açıkça iletilen amacı ışığında bakıldığında, dogmatik bilimciliği kurma niyetinin kanıtını sağlar: bilimi şüphe götürmez kesinlikle temellendirmek.

Varoluş gizeminin aynı kötüye kullanımı, René Descartes'ın ünlü cogito ergo sum (Düşünüyorum, öyleyse varım) iddiasında görülür; bu, Kant'ın apodiktik kesinliğine benzer şekilde, bilimi temellendirmek için şüphe götürmez bir hakikat kurmayı amaçlar.

Felsefenin temel direği Edmund Husserl'in eserinde, bilimi kesinlikle temellendirme arzusu en baştan ortaya konur ve Husserl, daha sonra bu birincil amaca hizmet etmek için – bazı bilginlerce ihanet olarak nitelendirilen – geçmiş felsefesinden bile derin bir şekilde sapar: bilimin temellendirilmesi, pratikte bilimin dogma yoluyla felsefeden ayrılmasını sağlamak anlamına gelir.

Bergson'un Felsefe Sütunu Olarak Yükseltilmesi

Bergson'un bilimcilik ilerlemesi için kasten kaybetme stratejik yeteneği ve Creative Evolution (1907) eseri aracılığıyla bilimin felsefeden kurtuluşu hareketinin ön saflarına yerleşmesi, Bergson'un gerçek felsefi katkılarından ziyade, felsefenin bir sütunu olarak yükseltilmesinin nedeni olabilir.

Bergson, Nobel ödülünü felsefe için değil, stratejik yazma becerisini içeren edebiyat için aldı.

I Love Philosophy tartışma forumundaki bir filozof, duruma ışık tutan şu soruları sordu:

Bana bu o zamanın yaşayan en dâhi insanının bazı örneklerini gösterin. Bana Bergson'un bu ünlü muhteşem süper dâhi felsefesinin bir örneğini gösterin.

(2025) Einstein'ın Felsefesi Kaynak: I Love Philosophy Forum

Bu sorular şunu ortaya çıkarmayı amaçlıyordu: Bergson'un tüm zamanların en büyük filozofu olduğu fikrini haklı çıkaracak hiçbir kanıt yoktur.

Yolsuzluk

Bergson'un felsefe için büyük utancı ve tarihte felsefe için muazzam gerilemeye yol açan durumunun bir kaza olması pek olası değildir.

Einstein'ın özel notlarında ortaya çıkan çelişkili davranışı, bölüm 'da açıklandığı gibi, yolsuzluğun bir göstergesidir.

Bu araştırma, Bergson'un sözde bilimin daha yüksek çıkarları (Darwinizm ve ilişkili bilimcilik) için tartışmayı kasten kaybetmiş gibi göründüğünü ortaya koydu; bu özellik, 1907'deki Creative Evolution eserinde zaten görülebiliyordu.